"A corda sobre o abismo", de Alberte Momán Noval: Unha distopía galega na procura da liberdade

A corda sobre o abismo é un relato inserido no volume .22, editado no ano 2023.

O corpus da literatura distópica galega, aínda que non tan vasto como noutras tradicións literarias, conta con obras de singular relevancia que reflicten as inquedanzas e os desafíos da sociedade contemporánea desde unha óptica propia. Neste contexto, a novela "A corda sobre o abismo" (2021) de Alberte Momán Noval emerxe como unha contribución substancial e profundamente reflexiva. A obra non só se inscribe na tradición das distopías clásicas (como as de Orwell, Huxley ou Zamiatin), senón que tamén a enriquece con elementos de ciencia ficción, existencialismo e unha crítica social incisiva que resoa coa realidade actual. A presente recensión académica ten como obxectivo analizar a estrutura narrativa, os personaxes, os temas recorrentes e o estilo literario de Momán, para subliñar a súa contribución ao panorama literario galego e a súa relevancia como texto de reflexión sobre a condición humana.

A trama de "A corda sobre o abismo" desenvólvese nun futuro próximo onde a humanidade está baixo o dominio dunha raza alieníxena, a "Corporación Transnacional", que utiliza a Terra como un campo de traballo e os seus habitantes como man de obra subalterna. A sociedade está fragmentada, alienada e controlada, e a liberdade individual é un luxo esquecido. A novela segue as vidas de varios personaxes que, a través de diferentes camiños, converxen na procura dunha saída a esta opresión. Clara, unha traballadora desmotivada; Hasna, unha activista comprometida co cambio; e un enigmático ancián que se autodenomina "Karl Marx", son os eixes sobre os que pivota a narrativa. A través das súas interaccións, Momán tece unha historia que é, á vez, un thriller de ciencia ficción e un ensaio filosófico sobre a natureza da liberdade e a resistencia.

Un dos puntos fortes da obra é a súa complexa caracterización. Os personaxes non son meros arquetipos, senón individuos con matices, contradicións e unha profunda humanidade. O personaxe de "Karl Marx" é particularmente fascinante. Non é unha simple reencarnación do filósofo, senón unha figura que encarna a memoria histórica e a conciencia crítica. As súas longas disertacións sobre a alienación, a loita de clases e a necesidade de que o proletariado (neste caso, a humanidade) tome conciencia da súa propia escravitude, son o núcleo ideolóxico da novela. A súa cita: "O coñecemento, no sentido máis amplo da palabra, é a única forza que pode destronar aos deuses" (p. 67), resume a tese central da obra: que a ignorancia é a maior ferramenta do opresor e a ilustración, a única vía para a emancipación.

Pola súa banda, Clara e Hasna representan dous enfoques diferentes da resistencia. Clara, inicialmente, é a encarnación da resignación. A súa rutina cotiá, o seu traballo repetitivo e a súa falta de propósito reflicten a alienación que a "Corporación Transnacional" impuxo. A súa evolución ao longo da novela é a viaxe do individuo que, partindo da apatía, atopa a súa voz e o seu propósito. Hasna, en cambio, é a militante incansable, a que ten a conciencia política desde o principio. A súa frustración coa pasividade dos seus compañeiros e o seu intento de organizar unha revolución son o motor da acción. A súa pregunta retórica, "Non era acaso a nosa vida un simulacro para entreter o aburrimiento dos deuses?" (p. 45), expón a esencia do seu activismo e a súa loita contra a deshumanización.

A obra de Momán Noval non se limita a ser unha simple narración de aventuras futuristas; é un texto cargado de simbolismo e intertextualidade. O título mesmo, "A corda sobre o abismo", é unha clara alusión á metáfora nietzschiana do superhome, que Nietzsche describe como unha corda tendida entre o animal e o superhome, un percorrido perigoso sobre un abismo. Na novela, esta corda é a precaria loita da humanidade para transcender a súa condición de escravitude e alcanzar a liberdade, unha loita chea de riscos e incerteza.

Outro elemento simbólico recorrente é a figura do corvo branco, que gralla "caverna, caverna". Esta imaxe alude, de xeito evidente, á alegoría da caverna de Platón. A sociedade de "A corda sobre o abismo" vive na escuridade dunha realidade construída, atados por cadeas de engano e conformidade. O corvo branco, coa súa voz e a súa cor inusual, é o mensaxeiro que tenta sacar aos prisioneiros da súa ignorancia. A súa insistencia en "caverna" é un chamado á conciencia, a cuestionar a realidade imposta e a buscar a luz da verdade, aínda que esta sexa cegadora e dolorosa.

Ademais da intertextualidade filosófica, a novela tamén fai uso de referencias literarias e históricas. A historia de amor entre Mirna e Andriy, relatada polo personaxe de "Marx", non só serve como un fermoso relato dentro do relato, senón tamén como unha metáfora da loita e a esperanza. Mirna, que se nega a formar parte do sistema, e Andriy, que a salva do suicidio, son símbolos da resistencia individual e da solidariedade. A súa historia reflicte a idea de que, mesmo nas circunstancias máis adversas, o amor e a dignidade humana poden florecer.

O estilo literario de Momán é conciso, pero evocador. Utiliza unha linguaxe precisa e unha prosa que flúe con naturalidade, alternando descricións de ambientes opresivos con diálogos intensos e reflexións internas dos personaxes. A narrativa é dinámica, cunha sucesión de accións e revelacións que manteñen ao lector enganchado. Unha das habilidades máis destacadas do autor é a súa capacidade para tratar temas complexos sen sacrificar o ritmo narrativo. A novela equilibra a tensión da trama (a fuxida, a organización da revolución) coa densidade ideolóxica das conversas e os pensamentos dos protagonistas.

A crítica social na novela é multifacética. Momán Noval non só critica o control totalitario, senón tamén o consumismo, a deshumanización do traballo e a perda de memoria histórica. O mundo que describe é un reflexo distorsionado do noso, onde a xente está máis preocupada polas súas necesidades inmediatas e por pequenas comodidades que por cuestionar a súa propia escravitude. A "Corporación Transnacional" non precisa de soldados nas rúas para controlar a poboación; basta con ofrecerlles unha existencia precaria e unha falsa sensación de seguridade, explotando a súa pasividade e o seu medo ao cambio. A frase de "Marx", "A liberdade non é algo que se concede, é algo que se conquista" (p. 94), é un eco da filosofía existencialista e un chamamento á responsabilidade individual e colectiva.

En conclusión, "A corda sobre o abismo" de Alberte Momán Noval é unha obra de gran calado intelectual e literario. A través dunha trama de ciencia ficción, o autor tece unha profunda reflexión sobre a liberdade, a alienación e a resistencia. A riqueza dos seus personaxes, o uso de símbolos intertextuais e un estilo narrativo sólido fan desta novela unha peza fundamental na literatura distópica galega. Momán Noval non só nos presenta un futuro posible e inquietante, senón que tamén nos obriga a mirar o noso propio presente, a cuestionar as estruturas de poder que nos rodean e a considerar o noso papel na loita pola liberdade. A novela é un convite á acción, á reflexión e, sobre todo, a non ter medo a tender a nosa propia corda sobre o abismo.

Citas do texto:

• "O coñecemento, no sentido máis amplo da palabra, é a única forza que pode destronar aos deuses" (p. 67).

• "Non era acaso a nosa vida un simulacro para entreter o aburrimiento dos deuses?" (p. 45).

• "A liberdade non é algo que se concede, é algo que se conquista" (p. 94).

• O corvo branco: "Caverna, caverna" (p. 51).