Recensión de Treme o dedo sobre a liña escrita de Alberte Momán Noval

Alberte Momán Noval, un autor galego contemporáneo coñecido pola súa produción poética e narrativa que explora as fronteiras entre o real e o imaxinario, o corpo e a identidade, presenta en Treme o dedo sobre a liña escrita (2025) un volume que compila tres libros de poesía: O Silencio, Oxímoro dadá. Lóxica ficción e Mión. Esta obra, autoeditada e distribuída baixo unha licenza Creative Commons que permite a copia e distribución non comercial sen modificacións, reflicte a vocación democrática e accesible do autor, quen deseñou tamén a portada e o interior. O título, que evoca o tremor do dedo sobre a liña escrita, suxire unha metáfora da creación poética como un acto inestable, precario, onde a palabra se debate entre o silencio e a expresión, entre o tremor físico e a vibración emocional. Con 105 páxinas, o volume é un artefacto denso, fragmentario e interconectado, que invita a unha lectura non lineal, case performativa, onde as pausas –un elemento recorrente– funcionan como respiros necesarios para dixerir a intensidade temática.

Este conxunto de tres libros non é unha mera antoloxía, senón un tríptico conceptual que dialoga internamente, explorando temas como o silencio como forma de violencia, a paradoxa lóxica na percepción da realidade, e a metamorfose do corpo en tránsito. Momán Noval, cunha traxectoria que inclúe obras como novelas e poesía anterior, demostra aquí unha madurez estilística que fusiona o lirismo introspectivo co experimental, influenciado polo dadaísmo, o ciberpunk e a filosofía posthumanista. A lingua galega, empregada con precisión e riqueza léxica, convértese en ferramenta de resistencia cultural, mentres que as referencias a conceptos como o "cyborg" ou o "avatar" insiren a obra no debate contemporáneo sobre a identidade dixital e o posthumanismo. Nesta recensión, analizarei cada libro por separado, para logo explorar as conexións temáticas e estilísticas, e rematar cunha avaliación global. O obxectivo é desentrañar como este volume non só treme sobre a liña escrita, senón que a borra e reescribe, convidando ao lector a participar desa inestabilidade.

O Silencio: A dor como arquitectura do baleiro

O primeiro libro, O Silencio (páxinas 3-36), estructúrase como un drama poético en tres actos, con pausas intercaladas que funcionan como intersticios reflexivos. O título anuncia o eixe central: o silencio non como ausencia de son, senón como presenza opresiva, un "mal sen remedio que medra até ocupar todo o espazo posible" (p. 7). Momán Noval constrúe unha narrativa fragmentaria onde o silencio se materializa en relacións humanas fallidas, na dor autoimposta e na violencia latente. No acto primeiro, o berro contido nas miradas que non se atravesan mutuamente introduce a idea do "nunca non pronunciado" como recurso poético cargado de significado (p. 5). Aquí, o silencio é o xerme da dor, un "recurso poético" que se converte en realidade física: "Coñecía as consecuencias derivadas do último silencio / perseguíraas como quen se lesiona á mantenta" (p. 5).

O autor emprega unha linguaxe concisa, case aforística, con repeticións que amplifican a anguria: "e o silencio / e o silencio / e o silencio" (p. 20). Esta técnica evoca o eco dun baleiro que se autoalimenta, similar ao estilo de autores como Samuel Beckett, onde o silencio é un personaxe máis. No acto segundo, o silencio identifícase co "exceso de balbordo" (p. 20), unha paradoxa que critica a sociedade contemporánea, onde o ruído constante anula a verdadeira comunicación. Temas como a soidade, a frustración e a violencia xorden como consecuencias: "A indefensión / o medo / como xénese da violencia" (p. 25). Momán introduce elementos autobiográficos ou introspectivos, como en "Romper o silencio foi sempre o fin último" (p. 36), que pecha o libro cunha pausa final, suxerindo que a poesía é un acto de ruptura co baleiro.

Estilisticamente, o uso de parénteses e incisos –como "<<pausa>>" ou reflexions en cursiva– crea un ritmo teatral, onde o lector se converte en espectador dun drama interno. A dor é metafórica e literal: manchas de sangue no azulexo branco simbolizan a mácula indeleble do silencio (p. 23-24). Este libro, con aproximadamente 800 palabras na súa totalidade, condensa unha crítica social: o silencio como forma de escravitude emocional, onde "a traxedia xorde a partir dun silencio" (p. 18). Comparado con obras como O baleiro de outros poetas galegos, O Silencio destaca pola súa fusión de lirismo e denuncia, explorando como o non dicir conduce á autodestrución e á alienación.

Oxímoro dadá. Lóxica ficción: A paradoxa como ferramenta de deconstrución

O segundo libro, Oxímoro dadá. Lóxica ficción (páxinas 37-72), representa un xiro experimental, influenciado polo dadaísmo de Tristan Tzara e a lóxica paradoxal de autores como Lewis Carroll. Aquí, Momán Noval xoga coa contradición como forma poética, creando textos breves que mesturan matemáticas, filosofía e absurdos lingüísticos. O título anuncia a fusión: oxímoro (contradición) con dada (antiarte irracional) e lóxica ficción (razón imaxinaria). Os poemas son fragmentos numerados, moitos con referencias a números (como a secuencia de Fibonacci: "cero / un / un / dous tres / cinco / oito / trece", p. 38), que serven para deconstruír conceptos como o tempo, a realidade e o ser.

Un exemplo paradigmático é "o silencio nunca é o silencio / os latexos nas tempas e un zunido nos oídos" (p. 39), que ecoa o tema do primeiro libro pero o transforma en paradoxa acústica. O autor explora a distinción entre "real" e "realidade": "contrapondo a realidade fronte o real / o límite está no corpo" (p. 59). Isto introduce elementos ciberpoéticos, como "POESIA CYBORG" (p. 65), onde o corpo se fragmenta en "partes do todo" (p. 47), anticipando o terceiro libro. As pausas persisten, pero agora son máis abstractas: "unha pausa / o dedo sobre o botón concentra as cóxegas na entreperna" (p. 68), fusionando o físico co dixital.

Estilisticamente, o libro emprega tipografías variables, repeticións e enumeracións: "tres / tres / tres / tres / tres / tres / seis tres / dezaoito" (p. 51), que evocan un código binario ou algorítmico. Temas como o ostracismo ("non existe un sentido figurado para o ostracismo", p. 63) e a inercia ("a inercia mantén pechada a porta número tres", p. 66) critican a sociedade dixital, onde o "contacto é potencialmente posible como potencialmente desexado" (p. 63). Con arredor de 1000 palabras, este libro é o máis denso conceptualmente, invitando a unha lectura repetida para desentrañar as capas de ironía. Comparado co dadaísmo histórico, Momán actualízao coa ciberestética, cuestionando se "vivir no real é actuar na realidade" (p. 65).

Mión: O tránsito cyborg e a metamorfose da identidade

O terceiro libro, Mión (páxinas 73-105), é o máis extenso e narrativo, explorando o tránsito como metáfora da identidade fluída. O título, posiblemente unha contracción de "migro" ou "miñón" (diminutivo afectuoso en galego), suxire unha viaxe diminuta pero profunda. Temas como a migración, o corpo cyborg e o exilio dominan: "migro coas aves buscando a calor / e queimo as alas soterradas xa" (p. 81). Momán fusiona o físico co abstracto: "o corpo / ese territorio / paradigma de toda distancia" (p. 80), onde o tránsito é unha "metamorfose" que supera "os límites do común" (p. 88).

O libro estructúrase en fragmentos que evocan un diario de viaxe, con referencias a "o carro" como obxecto común que leva contradicións (p. 89). A idea do cyborg é central: "o tránsito parte do imaxinario / e vai máis aló / do xénero / da especie / da engrenaxe / da máquina" (p. 88), dialogando con teóricas como Donna Haraway. O exilio é tanto físico como emocional: "a porta de saída conduce á exclusión" (p. 92), e o regreso é imposible: "nunca é o regreso unha vía de dobre sentido" (p. 98). A linguaxe é sensorial: "fáltame a lama dos teus poros / o aroma" (p. 82), contrastando coa abstracción dixital: "o avatar móvese entre as imaxes da memoria virtual" (p. 101).

Estilisticamente, os versos son máis longos, con enumeracións que constrúen listas de preguntas: "sobre a lonxitude do verso / sobre o corpo / sobre a terra" (p. 93). O libro pecha cunha reflexión sobre o tempo: "sempre é o agora / non hai alén deste tempo" (p. 105), unindo os tres libros nun ciclo de inestabilidade. Con unas 1200 palabras, Mión é o culmen temático, explorando como o corpo se deconstrúe en tránsito, ecoando autores como Kafka na metamorfose, pero cunha óptica postmoderna.

Conexións temáticas e estilísticas no volume

Ao longo dos tres libros, o silencio evoluciona: de dor interpersonal en O Silencio a paradoxa lóxica en Oxímoro dadá e a ausencia en tránsito en Mión. A dor e a soidade son fíos condutores, amplificados pola repetición e as pausas, que funcionan como espazos de reflexión. O corpo é un leitmotiv: lesionado polo silencio, fragmentado en paradoxas, transformado en cyborg. Momán critica a sociedade contemporánea –o balbordo dixital, o ostracismo, a alienación– cunha ollada política, onde a lingua galega resiste como ferramenta de identidade.

Estilisticamente, o volume destaca pola hibridación: drama poético, aforismos dadaístas e lirismo narrativo. As referencias numéricas e algorítmicas suxiren unha poesía computacional, mentres que as imaxes sensoriais (sangue, lama, luz) anclan o abstracto no concreto. O uso de parénteses e cursivas crea un diálogo interno, convidando ao lector a "tremer" co texto.

Avaliación global

Treme o dedo sobre a liña escrita é unha obra ambiciosa que, con máis de 3000 palabras totais, ofrece unha experiencia inmersiva. As súas fortalezas radican na orixinalidade temática e a riqueza lingüística, aínda que a densidade abstracta poida esixir unha lectura atenta. Momán Noval contribúe á poesía galega contemporánea, dialogando con autores como Chus Pato ou Manuel Rivas, pero cunha viraxe experimental que a fai única. Recoméndase para lectores interesados no posthumanismo e a introspección, pois o tremor do dedo non é só creación, senón tamén lectura: un acto de resistencia contra o silencio.